Rola Zabawy
w Wieku Przedszkolnym
Rodzice zapisując swoje dziecko do przedszkola, często pytają jakie zajęcia będą organizowane dla ich dzieci. Co będą robiły poza zabawą? Prawdziwa odpowiedź brzmi, że głównie to jednak będą się bawić. Dlaczego? Bo w wieku przedszkolnym (później zresztą też) dzieci najlepiej uczą się poprzez zabawę.
I nie ważne, czy to będzie język angielski, rytmika czy warsztaty plastyczne, wszystko powinno odbywać się w formie zabawy. W ten sposób dziecko nabywa umiejętności, które przydadzą mu się w życiu dorosłym. Zabawa „dojrzewa” wraz z wiekiem dziecka.
Zabawa jest dla dziecka w wieku przedszkolnym podstawową formą działalności. Z tego względu powinna zajmować w przedszkolu uprzywilejowane miejsce.
W toku zabawy i czynności dowolnych dziecka wypełniać może różne zadania programu, integrować różne kierunki pracy wychowawczej, bowiem działalność podejmowana spontanicznie przez wychowanka zawiera zarazem składniki rozwijające umysł, sferę potrzeb
i motywów działania, postawy wobec innych i ocenę własnego zachowania.
Nie negując znaczenia oraz potrzeby organizowania zajęć i zabaw planowanych i kierowanych przez nauczycielkę trzeba pamiętać, że ich dominacja nad swobodną działalnością dziecka hamuje samodzielność, inicjatywę, pomysłowość, utrudnia rozwinięcie cech warunkujących twórczą postawę wychowanka, co jest jednym z najważniejszych celów wychowania.
Zabawa zaspokaja wiele życzeń i potrzeb dziecka, jest naturalną, wewnętrzną potrzebą i tym samym używając dziś modnego określenia– jest niezbywalnym prawem, które świat dorosłych powinien uznać, docenić i uszanować.
Dziecko w wieku przedszkolnym jest najbardziej wrażliwe i podatne na zewnętrzne bodźce i wpływy otoczenia. W tym okresie rozwija się ono najintensywniej fizycznie i psychicznie, a także społecznie. Warunki życia oraz sposób i zakres oddziaływania na dziecko w wieku przedszkolnym mają decydujący wpływ na kształtowanie się jego charakteru i postaw.
Dziecko powinno rozwijać się w warunkach zapewniających mu wszechstronny, harmonijny rozwój, w pogodnej, radosnej atmosferze, sprzyjającej twórczej aktywności zabawowej, ruchowej, słownej, muzycznej.
W zabawie dzieci wypowiadają się najpełniej, spontanicznie i naturalnie, ona daje im radość i cenne przeżycia. Dzieci gromadzą doświadczenia i poznają otoczenie. Można powiedzieć, iż zabawa jest jednocześnie uczeniem się. Uczenie to zależy od warunków środowiska społecznego – obejmuje sposoby zachowania się ludzi oraz mało uchwytne zjawiska jak: wyodrębnianie się charakterów, przekonań, wierzeń, światopoglądów i skłonności.
Struktura zabaw ulega licznym przemianom: od zabaw beztematycznych (szereg niepowiązanych ze sobą epizodów) poprzez zabawy z określonym tematem ( pojawia się już u dzieci 3 – 4 letnich), stopniowo coraz bardziej złożonych i coraz bardziej rozwijających się według określonego planu.
Wraz z wiekiem zmienia się również tematyka zabaw. Najmłodsze dzieci czerpią treść swoich zabaw z różnych oderwanych od siebie wydarzeń z własnego życia lub najbliższego dziecku otoczenia. U dzieci starszych często w zabawach odnajdujemy odzwierciedlenie przeczytanego opowiadania lub obejrzanej bajki czy filmu, czasami jakiegoś wydarzenia społecznego, którym poruszone są osoby dorosłe lub takiego, z którym dzieci zetknęły się bezpośrednio.
Zmiana tematyki zabaw związana jest też z ewolucją grupy. Najmłodsze dzieci bawią się początkowo najchętniej same. Później łączą się w małe, często zmieniające się grupki. W kolejnym etapie zabawy pojawiają się grupy coraz liczniejsze o coraz stabilniejszym składzie. Istotny jest też charakter zabawy. Dzieci wraz z wiekiem przechodzą od zabawy, w której każde dziecko bawi się na swój sposób, do zabawy, w której czynności poszczególnych dzieci są wcześniej uzgodnione, a przyjęte role narzucają sposób współdziałania.
Zabawy stają się dla dziecka pierwszą szkołą wychowania społecznego
i moralnego. Wprawdzie dziecko już w domu dowiaduje się co jest dobre, a co złe, jednak zmuszanie go do przyjęcia norm moralnych nigdzie nie jest stawiane tak surowo, jak w zabawie grupowej. Dziecko wie, że musi być rzetelne, uczciwe, prawdomówne, być dobrym kompanem, jeśli chce aby jego udział w zabawie był zaakceptowany przez grupę. Dlatego w zabawie uczy się poznawać normy szybciej i dokładniej.
Zabawa pozwala dziecku działać i być aktywnym w jej toku. Za jej pośrednictwem aktualizuje i kształci rozmaite funkcje psychiczne, zdobywa coraz rozleglejsze wiadomości o świecie i ludziach, ich zawodach, obyczajach, przyrodzie, zwierzętach, roślinach, itp., oraz doskonali umiejętność potrzebną do rozwijania celowej, skutecznej w nim działalności. W toku zabaw tematycznych dzieci zdobywają więcej wiadomości. Sprzyja temu bogactwo ról, jakie przyjmują dzieci na siebie. Odtwarzają je z dużym przejęciem uczuciowym. Stają się one środkiem do poznania i rozumienia postawy innej osoby. Uświadamiają one dzieciom stale ich niedostatki znajomości świata i sprzyjają dążeniu do bliższego poznania przez działanie. W zabawie tej dziecko kształtuje swoje zdolności umysłowe – spostrzeganie, pamięć, mowę, myślenie, wyobraźnię.
Sprzyja ona kształtowaniu uczuć. Zaangażowanie uczuciowe w tych zabawach pomaga w kształtowaniu niektórych cech charakteru jak: wytrwałość, cierpliwość, życzliwość dla innych, chęć niesienia pomocy. Upowszechniają się sądy jak należy postępować w życiu. Zabawy tematyczne stają się szkołą wychowania uczuć, zwłaszcza uczuć moralnych. Otoczone opieką dzieci mogą budzić sympatię dla partnerów zabaw i dla innych ludzi, mogą wywoływać uczucie radości z ich dzieła, z własnych osiągnięć.
Dziecko uczy się w zabawie wysuwać motywy działania na wzór ludzi dorosłych, kształtuje wysiłki woli, uczy się sensu ludzkiego życia. Dziecko wrasta w stosunki ludzkie, kształtuje moralne nawyki i normy odnoszenia się do innych dzieci, do dorosłych, rodziców, wychowawców. Na podłożu odgrywanych w zabawie stosunków społecznych budzą się pierwsze chęci i motywy kształtowania własnego postępowania.
Zabawa tematyczna pozwala wrastać w społeczeństwo w sposób czynny przez działanie zabawowe, a normy postępowania społecznego stają się dla dziecka coraz bardziej wewnętrzne i osobiste. Dzięki nim dzieci uczą się roli ludzi odpowiedzialnych za swoje czyny i za losy innych osób. Zaczynają dostrzegać swoje własne miejsce w otoczeniu społecznym, kształtują własny system wartości, własny stosunek do pracy, do wszelkiego dobra i zła, do piękna i brzydoty.
Z chwilą, gdy dziecko po raz pierwszy mówi o sobie „ja” przechodzi już pierwsze stadium wyrobienia społecznego. Przyczyną tego potwierdzenia siebie jest płynąca z zabawy radość. Granie roli osób starszych i reagowanie podobnie jak oni, sprzyja stopniowemu wczuwaniu się w rolę graną– dzięki udziałowi fantazji i intuicji– tym samym sprzyja wrastaniu w środowisko społeczne. Dzieci gromadzą spostrzeżenia w umyśle, by w pewnym czasie, już z pamięci i wyobraźni, odtwarzać te sytuacje w zabawie. W czasie gromadzenia treści do zabawy udział biorą niemal wszystkie funkcje poznawcze, jak spostrzegawczość, uwaga, pamięć, wyobraźnia, myślenie.
Zabawa jest częścią życia dziecka. Główną cechą dobrej zabawy rozwijającej osobowość dziecka jest jej twórczy charakter. Dziecko powinno mieć swobodę w działalności zabawowej. Dzięki temu ma większe pole do rozwoju aktywności, pomysłowości, fantazji, a także zaradności, sprawności organizacyjnej i odpowiedzialności. Ma możliwość bogatszego i radośniejszego przeżycia samej treści zabawowej. Zwykle to, co przez siebie wymyślone i realizowane z własnej inicjatywy i chęci – daje większą radość, jest mocniej przeżywane, wkłada się w to więcej wysiłku zarówno emocjonalnego, jak i intelektualnego.
Może czasem warto abyśmy my, dorośli brali przykład z naszych dzieci i również uczyli się poprzez zabawę?
Opracowała: Wanda Szkudlarek