Media a Dziecko

Wpływ Mediów na Kształtowanie się Psychiki i Osobowości Dziecka- Zagrożenia Współczesnego Świata.

       W dobie współczesnej cywilizacji telewizor jest popularnym sprzętem znajdującym się w domu prawie każdej rodziny. Jest najtańszą i najpowszechniejszą formą kontaktu ze światem. Oglądanie telewizji wypełnia znaczną część czasu wolnego dzieci i dorosłych. Telewizor towarzyszy wspólnym rozmowom, posiłkom, spotkaniom towarzyskim i uroczystościom rodzinnym. Jego obecność w domu nie należy tak jak dawniej do luksusu. Obecnie jest już powszechnością. Wiele dzieci potrafi umiejętnie posługiwać się sprzętem telewizyjnym. Być może wynika to z tego, że dostęp do telewizora nie jest w żaden sposób utrudniony. Wystarczy usiąść wygodnie w fotelu i przy pomocy pilota lub kilku przycisków uruchomić emisję programów. Wiele dzieci posiada telewizor w swoim własnym pokoju, co z pewnością zmniejsza kontrolę rodziców i opiekunów nad treściami, jakie ich pociechy odbierają, a treści te w obecnych czasach są rozmaite. Najchętniej oglądane przez dzieci są bajki i filmy rysunkowe. Prezentowana jest w nich miłość, przyjaźń, bezinteresowność, ale również można obejrzeć wiele kłótni, bójek, przestępstw czy nawet treści pornograficznych, które niewątpliwie oddziaływają na dziecko i mogą przyczynić się do zachowań agresywnych. Dzieci naśladując bohaterów swoich ulubionych bajek w czasie zabawy często stosują przemoc i agresje wobec swoich rówieśników, wykorzystują przy tym podpatrzone u swoich idoli rozmaite uderzenia, kopnięcia czy „specjalne” ciosy. Dorośli często nawet nie są świadomi jakie treści są przekazywane w ulubionych bajkach telewizyjnych i filmach rysunkowych ich dzieci.

Rozważając kwestie pozytywnego wpływu telewizji na dziecko, należy uwzględnić przede wszystkim właściwości, specyfikę i treści przekazu telewizyjnego jako elementu systemu masowej komunikacji. Specyfika ta telewizji polega między innymi na ty, że: posiada ona szerszy zasięg odbioru niż pozostałe środki przekazu, co umożliwia jednoczesny odbiór informacji dużej liczbie osób wpływa intensywnie na rozbudzenie zainteresowań i ich homogenizacje, przyczynia się do zatracenia świadomości różnic grupowych na rzecz poczucia łączności z szersza społecznością, jest źródłem rozrywki wiedzy dla wszystkich pokoleń: tylko nieliczne dzieci ograniczają się do odbioru programów dla nich przeznaczonych, zwykle telewizja mówi to samo dzieciom, rodzicom i dziadkom, ponadto odbiór telewizji nie wymaga ani aktywności, ani wysiłku, ani żadnych specjalnych umiejętności, programy telewizyjne umożliwiają obserwowanie zjawisk i procesów niedostępnych lub trudno dostępnych w warunkach naturalnych, zapoznają słuchaczy z najwybitniejszymi przedstawicielami nauki, kultury, życia politycznego, a także ze współczesnymi wydarzeniami, może stanowić źródło wzmocnień i kształtowania postaw społeczno- moralnych oraz wrażliwości estetycznej i światopoglądu.

Adekwatnie dobrane treści przekazu telewizyjnego zapewniają i umożliwiają dziecku wszechstronny rozwój aktywnej, twórczej osobowości, przekazywanie i poszerzanie wiedzy, wyrabianie postawy decydującej o konieczność ciągłego doskonalenia osobowości, a także rozbudzenie aktywności twórczej w toku całego przyszłego życia, kształtowanie chęci aktywnego włączenia się w proces poszukiwań i badań naukowych oraz proces samokształcenia.

Do pozytywnego wpływu telewizji na dziecko możemy zaliczyć informacje w niej prezentowane. Stanowią one dla dziecka bogate źródło nowych wiadomości, treści przekazywane za pomocą obrazu i słowa umożliwiają rozszerzenie wiadomości zdobytych w szkole oraz samodzielne zdobywanie informacji i poznanie poglądów naukowych. Programy telewizyjne wykorzystujące zarejestrowany materiał źródłowy po jego opracowaniu i selekcji umożliwiają przekazywanie pewnych zasad lub dokonanie uogólnień i tym samym mogą przyczyniać się do rozwijania abstrakcyjnego myślenia u dzieci.

Prezentowane w telewizji programy informują młodego odbiorcę o aktualnych faktach, dostarczają wiadomości o cechach i wartości różnych zjawisk i przedmiotów oraz o relacjach zachodzących między nimi, a także o normach i sposobach zachowania się człowieka w różnych sytuacjach, informacje te mogą dotyczyć rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej. Telewizja nie tylko umożliwia poznanie rzeczywistości, ale również zachęca i pobudza odbiorcę do działalności nad jej przekształceniem, dotyczy to programów, które dają impuls do działania praktycznego, pobudzają do działalności twórczej, do kulturalnego spędzania wolnego czasu, do samodzielnej pracy, do organizowania i realizowania różnorodnych form życia i działania.

Najczęściej jako przejawy złego wpływu telewizji na dziecko wymienia się:

• dezorganizację dnia, powodującą niekorzystne zmiany w strukturze różnych zajęć obowiązkowych i czasu wolnego dziecka,

• nieprawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny dziecka,

• niewłaściwe wykorzystanie informacji telewizyjnych,

• dezintegrację rodziny,

• nauczenie aspołecznych form zachowania.

Oglądanie telewizji jest jednym z najczęstszych sposobów spędzania czasu wolnego przez dzieci. Wyniki ostatnich badań dowodzą że dzieci i młodzież w wieku 4-20 lat oglądają telewizję codziennie, poświęcając na tę czynność niejednokrotnie 4 godziny, i więcej.

Poświęcanie codziennie wielu godzin telewizji przez dzieci prowadzi do określonych zmian w organizacji ich dnia. Nie bez powodu mówi się, że telewizja jest złodziejem czasu, bo kradnie czas, który mógłby być przeznaczony na inne czynności obowiązkowe, lub czasu wolnego. Codzienny, wielogodzinny odbiór telewizji odbywa się kosztem innych zajęć. Poprzez ciągły kontakt dziecka z telewizją możemy zaobserwować trwałe zmiany w jego organizacji dnia, między innymi poprzez redukcję czasu na naukę, pracę, wypoczynek czynny. Konsekwencją tego jest zaniedbywanie przez dziecko nauki szkolnej w domu, skracanie czasu na jej wykonanie, odrabianie szkolnych prac domowych w pośpiechu, by zdążyć na film emitowany w telewizji. Niepokojące jest również i to, że dziecko coraz częściej odrabiania lekcji podczas oglądania telewizji, co z pewnością nie pozostaje bez wpływu na wykonanie zadań. Zauważa się, że dzieci coraz mniej czasu poświęcają na pracę na rzecz rodziny, domu, gospodarstwa domowego. Dzieci, które oglądają telewizję 4 i więcej godzin w ciągu dnia, mniej czasu przeznaczają na zabawy z rówieśnikami, co prowadzi do nieprawidłowości w rozwoju społecznym dziecka. Telewizja wykorzystywana w nadmierny sposób przez dziecko, ogranicza też jego czas na zajęcia hobbistyczne, związane z indywidualnymi zamiłowaniami, zainteresowaniami dziecka, uniemożliwiając mu w ten sposób rozwój i całkowicie sobie go podporządkowując.

Nadmierne korzystanie z telewizji powoduje, że inne środki masowego przekazu jak: książka, czasopisma, gazety, radio, kino schodzą na dalszy plan co automatycznie prowadzi do zubożenia jego osobowości poprzez jednokierunkowe, telewizyjne uczestnictwo w kulturze masowej. Również na skutek między innymi nieodpowiedniego korzystania z telewizji, redukcji ulegają inne formy uczestnictwa dziecka w kulturze, jak: chodzenie dziecka do kina, teatru, na zajęcia pozaszkolne itp.

Ujemny wpływ telewizji na strukturę budżetu czasu dziecka w literaturze określany jest „efektem wyporności”, ponieważ telewizja posiada siłę „wyrugowania”, wypierania z życia dziecka innych czynności wartościowych i niezbędnych dla prawidłowego rozwoju jego osobowości.

Codzienny, wielogodzinny kontakt dziecka z telewizją budzi niepokój lekarzy: okulistów, neurologów, ortopedów, którzy zauważają związek między występującymi u dzieci różnymi chorobami a ich długotrwałym przesiadywaniem przed szklanym ekranem.

Najbardziej narażonym narządem u dziecka, które często wpatruje się w ekran telewizyjny, jest wzrok, ponieważ każdy telewizor emituje promieniowanie zawierające, wprawdzie minimalną, dawkę promieni X, szkodliwych dla organizmu. Promienie te są niegroźne są przy zachowaniu odległości co najmniej 2,5 metra od ekranu telewizora. Niestety, jak wiemy z obserwacji, ta odległość jest nieprzestrzegania, dzieci bardzo chętnie siedzą blisko telewizora. Lekarze okuliści w wielu krajach na świecie odnotowują wzrost zachorowalności na schorzenia narządu wzroku powodowany między innymi nieprawidłowym odbiorem przez dzieci telewizji.

Oglądanie telewizji ogranicza lub redukuje czas dziecka na zabawy i gry ruchowe, sportowe na świeżym powietrzu, co stwarza niebezpieczeństwo – jak zauważają lekarze ortopedzi – różnych stanów chorobowych układu kostnego. U dzieci spędzających wiele czasu przed telewizorem pojawiają się wady postawy, nieprawidłowości rozwoju psychoruchowego. Przykładem może być występująca już u młodych odbiorców tzw. choroba telewizyjna, której charakterystycznymi objawami są zapadnięta klatka piersiowa, zaokrąglone plecy, zwiotczałe mięśnie, obniżenie się sprawności fizycznej. Wielogodzinne przesiadywanie przed telewizorem prowadzi u dzieci do skolioz, zmniejszenia się masy mięśni oraz otyłości. Badania dowiodły, że nawet dzieci całkowicie zdrowe są narażone na zaburzenia w przemianie materii. Zaobserwować można u nich wzrost poziomu cholesterolu we krwi, a wzrasta on wraz z upływem godzin spędzanych przez dziecko przed telewizorem.

Ponadto lekarze neurolodzy zwracają uwagę na niekorzystne zmiany wywołane w układzie nerwowym dziecka. Szczególnie niebezpieczne dla dzieci są oglądane przez nich filmy ukazujące grozę, przemoc, gwałt. Pokazywane na ekranie sceny przemocy, zabójstw mogą wywołać u dzieci stany lękowe, agresję, pobudzić emocjonalnie. Zdarza się, że dzieci, których czas telewizyjny drastycznie przekracza określone przez lekarzy i pedagogów normy, bywają zmęczone, znużone. Są to bardzo niekorzystne stany organizmu dziecięcego, które mogą prowadzić do chorób somatycznych oraz nerwowych.

Niekorzystne wpływy telewizji obejmują również sferę poznawczą dziecka. Nadmiar informacji, jaki dociera do młodego odbiorcy, zamiast pomóc dziecku przyczynia się raczej do powstania nowych trudności, do zapamiętywania oderwanych informacji, których dziecko nie rozumie, tworzenia wypaczeń w obrazie poznawanej rzeczywistości, do zmian w aktywności twórczej i wyobraźni, co w konsekwencji prowadzić może do niezamierzonych urazów psychicznych. Percepcja obrazów odbieranych przez dziecko jest płytka i pobieżna, często nie dostrzega ono tego, co jest najistotniejsze w programie. Prowadzi to do kształtowania się u dziecka „wygodnej” postawy w odbiorze programów telewizyjnych, przejawiającej się w nastawieniu na odbiór przede wszystkim programów rozrywkowych, o treści łatwej niewymagających od niego określonego wysiłku intelektualnego. Programy nie zawierające specjalnych starań o pobudzenie aktywności dziecka sprzyjają bierności i lenistwu umysłowemu oraz obniżaniu sprawności myślenia abstrakcyjnego.

Myślenie dziecka przebiega najczęściej wtedy poprzez szybkie skojarzenia, podawane w gotowej postaci, i w konsekwencji młody odbiorca odzwyczaja się od potrzeby koncentracji uwagi, samodzielnego myślenia i refleksji nad treścią, która do niego dociera. Pojawiają się wady wymowy i nieprawidłowy rozwój słownictwa, będący skutkiem oglądania w szczególności filmów sensacyjnych. Bohaterowie tych filmów porozumiewają się swoistą „niby mową”, którą chętnie przyjmują dzieci.

Wielogodzinne oglądanie telewizji może prowadzić do kształtowania i utrwalania się u dzieci postrzegania fotograficznego, dwuwymiarowego rzeczywistości oglądanej na ekranie, co prowadzi do trudności w postrzeganiu rzeczywistości realnej. Zauważa się, że telewizja staje się często przyczyną rozluźnienia więzi między członkami rodziny i wzajemnego wyobcowania się, oddalania się od siebie, od wspólnych rodzinnych spraw, co w konsekwencji prowadzić może do rozłamu w rodzinie. Telewizja ogranicza wspólne zabawy dziecka z rodzicami, wspólne rozmowy, spędzanie czasu wolnego poza domem. Dzieje się tak przede wszystkim za sprawą filmów kryminalnych, sensacyjnych oglądanie ich to dla niektórych chwila absolutnej ciszy, zamknięcia się w sobie, odizolowania się od najbliższych osób i spraw życia codziennego. Przebywanie więc razem, krócej lub dłużej, w tym samym pomieszczeniu i oglądanie tych samych programów telewizyjnych może być niestety objawem jedynie pozornej integracji, ponieważ każdy z członków rodziny ogląda telewizję sam, co w konsekwencji prowadzi do rozłamu życia rodzinnego.

Świat w wielu filmach prezentowanych przez telewizję ukazywany jest w sposób drastyczny jako środowisko ludzi, w którym panuje kult pieniądza, bezwzględność, brutalność, cynizm. Dzieci bardzo wcześnie oswajają się z widokiem tortur, krwi, morderstwa. Bohaterowie tych filmów bardzo imponują dzieciom, posiadają umiejętności i cechy przewyższające możliwości zwykłego człowieka, a przy tym wyróżniają się poczuciem humoru i sprytem. Rodzice często zauważają u swoich dzieci skłonność do naśladowania postaci filmowych. Najczęściej naśladują one mowę, gesty, ruchy, mimikę, różne działania zwłaszcza chwyty karate, sposoby uderzeń. Tak więc oglądanie systematycznie, bardzo często przez dzieci filmów, programów ukazujących przemoc, brutalność, okrucieństwo może wywierać ujemny wpływ na dzieci poprzez dostarczanie im wzorów zachowań aspołecznych, agresywnych.

Z powyższych rozważań można wyciągnąć wniosek, że telewizja niesie dla wychowania zbyt wiele niebezpieczeństw. A tym czasem może być sojusznikiem, pod jednym warunkiem, że rodzic będzie w dużym stopniu sterował tym, co dziecko ma oglądać i będzie życzliwym obserwatorem. Dzięki bowiem telewizji poznajemy kulturę i zwyczaje innych ludzi na świecie. Telewizja pokazuje życie roślin i zwierząt, a także inne zjawiska przyrodnicze. Programy edukacyjne rozwijają zainteresowania, ułatwiają naukę języków obcych, a prezentowane programy sportowe mobilizują i zachęcają do ruchu. Telewizja jest niewątpliwie dobrodziejstwem, starannie wyselekcjonowane programy pozwolą dziecku na zdobycie dodatkowej wiedzy o otaczającym ją świecie. Starajmy się również rozmawiać z dziećmi na temat obejrzanych treści, dzielmy się z nimi informacjami, mądrze planujmy im wolny czasu, a proste recenzje i jego własne opinie pomogą dziecku zrozumieć świat i ukształtować jego osobowość na taką, jaką chcemy. Brak kontroli ze strony rodziców może mieć negatywny wpływ na dzieci, gdyż ciężko im jest w chaosie docierających do nich informacji odróżnić fikcję od rzeczywistości. Dlatego dorośli powinni troszczyć się o właściwy odbiór treści przekazywanych przez telewizję, tak by dzieci oglądał bajki i filmy rysunkowe przeznaczone właśnie dla nich i aby były one wartościowe.

Bibliografia:

• J. Izdebska, Rodzina dziecko telewizja, Białystok 2001

• K. Czarnecki, W. Kojs, M. Rozmus (red.), Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży i jego zagrożenia, Mysłowice 2001

• B. Passini, T. Pilch (red.), Wychowanie i środowisko, Warszawa 1979

• P. Kossowski, Dziecko i reklama telewizyjna, Warszawa 1999

Opracowała: Katarzyna Kalita